هنــر رومانـسـکـــ
عصر «رومانسک» با فاصله‌اي زياد از عصر «آرکائيک» و «کلاسيک نخستين دوره‌اي» است که نام خود را از سبکي هنري مي‌گيرد و نه از سياست يا جغرافيای رومانسک. برخلاف هنر «کارولنژي» و «اوتويي» که از امپراتوران نام گرفتند يا هنر «هايبرنو-ساکسون» که اصطلاح منطقه‌اي است، رمانسک عنواني است که تاريخ نگاران براي توصيف هنر و معماري سده‌هاي مياني ابداع کردند که (رومي وار) به نظر مي‌رسيد.
نخست متخصصان تاريخ معماري اين صفت را در اوايل سده نوزدهم براي توصيف معماري اروپاي سده‌هاي يازدهم و دوازدهم به کار بردند.
پژوهشگران متوجه شدند که عناصر ساختماني معيني در معماري اين دوره عمدتاً طاق گهواره‌اي و تَويزه‌دار روي قوس مدور، شبيه به قوس‌هاي معماري رومي باستان بود به اين ترتيب، اين واژه بيشتر ساختمان‌هاي رومانسک را، هم از بناهاي اوايل قرون وسطی که سازه‌اي با سقف چوبي داشتند متمايز مي‌کرد و هم از کليساهاي «گوتيک» بعدي، با طاق‌هايي که بر شالوده قوس تيزدار قرار داشتند.
امروزه رومانسک به طور کلي معرف تاريخ و فرهنگ اروپاي غربي مي‌باشد.
در طول سده‌هاي يازدهم و دوازدهم هزاران بناي مذهبي تغيير شکل يافت و يا از نو ساخته شد.
گستردگي ساخت و ساز تا حدي نشان دهنده ظهور شهرهاي مستقل و روز به روز پررونق‌تر شده، در طول دوره رومانسک بود، اما بيان احساس آسودگي و شکرگزاري بي‌نهايت، از اين بود که به انتها رسيدن نخستين هزاره مسيحيت در سال 1000، برخلاف هراسي که بسياري دچارش بودند، پاياني براي جهان رقم نزده بود.
در عصر رومانسک، تب ساختن کليسا تقريبا فراگير شد چنانکه «رائول گلابر راهب» در سال 1003 اظهار داشت:
«چنان بود که گويي کل زمين همه جا رداي سفيد کليسا را بر تن مي‌کرد.» در مزامير 26 آیه 8 اينطور مي‌خوانيم: «اي خداوند محل خانه تو را دوست دارم و مقام سکونت جلالت را.»
ویژگیهای سبک رومانسک
ويژگي‌هاي ساختمان‌هاي رمانسک، مشترک است و از طرحي پيروي مي‌کنند که منظم و متقارن باشد؛ ولي شکل هر ساختمان، خاص است و ظاهر و مصالحي که در آنها به کار رفته در هر ناحيه فرق دارد. نماي کلي اين سبک، ساده‌تر از معماري گوتيک است. در سبک رمانسک به دو دلیل ديوارها ضخیم ساخته مي‌شد، يکی به دلیل تحمل وزن سنگين ساختمان و دوم به منظور در امان ماندن از گزند دشمن در زمان جنگ‌هاي خونين کشورهاي اروپايي. معماري رومانسک به عنوان يکي از سبک‌هاي معماري توانست ارتباطش با بافت تاريخي را حفظ کند. شماري از نوآورانه‌ترين تغيير و تحول‌ها در معماري و پيکره‌سازي ساختماني رومانسک در فرانسه اتفاق افتاد که در اين شماره به يکي از بناهاي ساخته شده در آنجا مي‌پردازيم.
کلیسای سنت سرنن (Saint-Sernin)
«کليساي سنت سرنن» در جنوب «فرانسه» و در شهر «تولوز» واقع شده است. ظاهر اين ساختمان مانند يک بلوک با گروهي از احجام هندسي بزرگ ساده از قبيل چهار گوشه، مکعب و چند استوانه است. نقشه اصلي اين کليسا بر اساس «باسيليکا» ساخته شده است. سقف اين کليسا به صورت طاق گهواره‌اي ساخته شده و تمام بنا سنگي است. در اين بنا براي جلوگيري از نيروي رانشي که از طرف صحن به خارج وارد مي‌شود، طاق‌هاي پشتبندي ساخته شده است. گردآمدن جمعيت بیشمار در محل عبادتی جنوب غربي فرانسه که در امتداد مسيرهای عبادتی به «سانتياگو د کومپوستلا» در «اسپانيا» قرار داشتند امري معمول بود و معماري گمنام، سنت سرنن را چنان طراحي کرد تا ظرفيت آن جمعيت را داشته باشد. مقياس بزرگ ساختمان در منظره هوايي آن آشکار است، که هنوز عمدتاً در مقايسه با عظمتش، اتومبيل‌ها، کاميون‌ها و آدم‌ها بسيار کوچک مي‌نمايند. نماي بيروني قرن دوازدهمي کليسا دست نخورده باقي مانده است، هرچند دو برج نماي غربي هرگز تکميل نشد و نيز برج سرافراز تقاطع اساساً گوتيک است و مربوط به دوره بعد مي‌باشد.
نقشه کليساي سنت سرنن بسيار منظم و به لحاظ هندسي دقيق و مربع متقاطع است که هر چهارگوشه‌اش را جرزهاي باربر تنومند استوار کرده‌اند و خود آن با قوس‌هاي سنگين مشخص مي‌شود و این بخش به عنوان الگو برای قسمت‌های دیگر کليسا به کار گرفته شده است. براي مثال هر دهانه شبستان دقيقاً برابر با يک دوم مربع تقاطع و هر دهانه راهروهاي جانبي دقيقاً بـرابـر يک چهارم مربع تقاطع است. کليساي سنت سرنن که هدف از مساحت آن فـراهـم آوردن فضاي بيشتري براي مسافران و پرستش کنندگان است. براي ايجاد اين فضا، معماران طول شبستان را افزايش دادند، راهروهاي جانبي را دو برابر کردند و تعدادي عبادتگاه در جهت شعاعی به آن اضافه شدکه يادگاری‌هاي خادمین کليسا در آنها نگهداري مي‌شد، به نحوي که ایمانداران مي‌توانستند بدون نياز به ورود به جايگاه «هم‌سرايان» که محل محراب اصلي بود، آن يادگارها را ببينند. در ضمن بالاي راهروهاي جانبي که به شبستان باز مي‌شوند، چند ايوان بالاخانه هم داشت، که در موقعيت‌هاي خاص، اضافه جمعيت را در خود جاي مي‌داد. اين ايوان‌ها نقش مهم پشت‌بند را براي طاق گهواره‌اي نيمه مدور و ممتدي باز مي‌کردند که از سنگ تراشيده بود و شبستان کليسا را مي‌پوشاند.
سازندگان سنت سرنن صرفاً به اين راضي نبودند که طاق تناور شبستان را با ديوار پشت‌بند مهار کنند و برپا دارند، آنها در عين حال به دقت طرح طاق را با طاقگان شبستان در پايين و با نقشه پيموني ساختمان در کل هماهنگ کردند. نقشه هندسي که درکف کلیسا وجود دارد،کاملاً در ديـوارهـاي شبستان بازتاب يافته است، جايي که ستون‌هاي توکار، جرزهاي باربر را مي‌آرايند و چهارگوشه هر دهانه را مشخص مي‌کنند.
متخصصان تاريخ هنر معماري اين ترکيب جرز با ستون‌ها يا ستون نماهاي چسبيده به هسته چهارگوش آن را «جرز مرکب» مي‌خوانند. در کليساي سنت سـرنن ستون‌هاي توکار از ته جرزهاي مرکب تا پاطاق‌ها (سنگ تحتاني طاق) کشيده شده و به شکل قوس‌هاي عرضي، شبستان را قطع مي‌کنند. در نتيجه، گويي شبستان کليساي سنت سـرنن از تعداد زياد و مشابه فضاهاي عمودي تشکيل شده که يکي پس از ديگري جاي گرفته‌اند و سـراسـر طول ساختمان را با حرکت جمعي با وقاري مي‌پيمايند. سازماندهي فضايي سنت سرنن با سازماندهي هندسي نقشه کف آن منطبق است و به آن تجسم مي‌بخشد. طرحي اين چنين منطقي و هماهنگ که واحدهاي متعدد و همسانش به واسطه ابـزارهـاي معماري آراسته و از هـم جدا شده‌اند، تا مدت‌هاي طولاني در معماري کليساها به کار بسته مي‌شد. طاق‌هاي سنگي سنت سرنن در مقابل آتش‌سوزي‌هاي ويرانگري که به کرات باسيليکاهاي سقف چوبي را تخريب کرده بود مصونيت ايجاد مي‌کرد. دیگر ويژگي سنت سرنن وجود گروهي نقش برجسته متشکل از هفت لوح مرمري است که فرشته‌ها، شاگردان و مسيح را به نمايش مي‌گذارند. اين پيکره‌ها که تاريخ ساختشان به سال 1096 میلادی برمي‌گردد، در ميان نخستين نمونه‌هاي شناخته شده پيکر تراشي رومانسک هستند. تنديس سنگي در طول قرون وسطاي آغازين تقريباً از هنر اروپاي غربي حذف شده بود. احياي هنر سنگ تراشي، صفت بارز عصر رومانسک است و نيز تأييدي بر اينکه دوره مذکور به جا نامگذاري شده است. احياي سنت سنگ تراشي احتمالاً با معماراني آغـاز شـد که نقش برجسته‌هاي تزئيني را به سرستون‌ها و جرزها افزودند. گسترده‌ترين مجموعه سرستون‌هاي مزين به نقش برجسته مربوط به عصر رومانسک که محفوظ مانده، «رواق سنت پير» در «مـواسـاک» واقع در جنوب غربي فرانسه است. مواساک به سرعت به توقفگاهي مهم در مسير سفر به «سانتياگو دکومپوستلا» تبديل شد.
در این شماره به طور خلاصه به سبک معماری رمانسک پرداختیم، امید بر اینکه عزیزانی که به معماری و تاریخ کلیسایی علاقه‌مند هستند به کتاب‌های تاریخی و معماری مراجعه کنند و اطلاعات بیشتری در مورد این سبک از معماری کسب کنند.
آمين امروز ما با محکم کردن ديوارها و ستون‌هاي ايمانمان با قوت در مسير خداوند حرکت کنيم.
