هنر در کلیسا

احتمالاً برایتان اتفاق افتاده که با یک مداد، خودکار و یا هر وسیله آغشته به رنگ دیگری بر روی کاغذ یا پارچه سفید خط یا طرحی کشیده باشید. همین عمل به ظاهر ساده می­تواند تعریفی اولیه از هنر عمیق و اصیل نقاشی باشد. این هنر در ایران به نگارگری معروف است. علاقه­مندی به نقاشی را می­توان در عکس­العمل بزرگ­ترها به خطوط درهم و بر هم کودکی که تازه قلم دست گرفتن را یاد گرفته و به وضوح دید. معمولاً بیشتر افراد از این هنر استقبال می­کنند و به آن علاقه دارند. تابلوهای زیبایی از این هنر تعجب همگان را برانگیخته، طوری که بعضی از مردم سعی می­کنند تا با تمرین و یا آموزش آثاری از خود خلق کنند و خود را خالق اثر یا همان نقاشی لقب دهند. خوشبختانه ما در کشورمان هنرمندان و نقاشان، معروفی مانند کمال الملک و محمود فرشچیان را داریم که همچون نگین­هایی هستند در عالم این هنر، اما بیایید به قصد و نیت اصلی­مان بازگردیم و شما را بیشتر با نقاشی و هنر در مسیحیت و کلیسا آشنا کنیم، چرا که آثار پر محتوا و عمیق بی­شماری از نقاشان برجسته­ی اروپایی وجود دارد که اساس مضامین آثارشان را بر ستون­های سترگ کتاب مقدس استوار کرده­اند. از همین رو بر آن شدیم تا در سلسله مقالاتی به بررسی نقاشان و آثارشان بپردازیم و شما مخاطبان عزیز را در این جستجو با خود سهیم کنیم.

هنر مسیحی که اثالت دو هزار ساله دارد از ویژگی خاص خود برخوردار است. پس از آن که مسیحیت در جهان گسترش یافت هنر ویژه کلیسایی بر هنر سایه افکند و نگاه انجیلی با تاثیرات هنر یونانی موضوع اصلی نقاشی­های هنری را تشکیل داد و آنگاه به تذهیب انجیل­ها و کتب مقدس پرداخته، کتاب­های مصور بوجود آوردند و امروزه بسیاری از آن در موزه­های وانک اصفهان، ارمنستان، ونیز، وین و سایر مکان‌ها نگهداری می­شود. در گام نخست به عنوان اولین نقاش به سراغ لئوناردو داوینچی از دانشمندان و هنرمندان دوره رنسانس می­رویم که در رشته­های نقاشی، ریاضی، معماری، موسیقی، کالبد شکافی، مهندسی، تندیسگری و هندسه شخصی برجسته بود.

لئوناردو داوینچی، مرد کم‌نظیر رنسانس، سال ۱۴۵۲ در وینچی، روستایی در نزدیکی فلورانس متولد شد و توسط پدر بزرگ خود بزرگ شد. برای لئوناردو، نقاشی صرفاً یکی از چندین رسانه برای رساندن پیام­ها بود، اما برای بیان ارزش­های معنوی، از دید لئوناردو نقاشی عالی­ترین رسانه به شمار می­آمد. یادداشت­های به شدت مصور وی از جمله جذاب­ترین اسناد در چهان هستند، نه تنها برای ایده­ها و اختراعات تجربی او، بلکه همچنین برای پیش بینی دقیق وی از جهانی که مدت­ها پس از مرگ وی به وجود آمد. لئوناردو داوینچی برای طراحی­های خود بوسیله­ی خط معکوس یادداشت­هایی را نوشته است که فقط آنها را در آینه می­توان خواند. بیشتر شهرت جهانی او بخاطر نقاشی­های شام آخر و مونالیزا می­باشد. بیشتر از ۵۰۰ سال پیش، مسئولان کلیسای «سانتا ماریا دله گراتزی» در میلان ایتالیا به این نقاش سفارش دادند تا بر دیوار تالار غذا خوری این کلیسا یک نقاشی بکشد، تابلویی که راهبان را زمانی که وارد این تالار می­شوند به فکر وادارد. این نقاشی که سال ۱۴۹۸ میلادی تکمیل شد صحنه‌ی «شام آخر عیسی و شاگردان» را نشان می­داد.

شام آخر یکی از دیوارنگاره­های لئوناردو داوینچی است. این اثر هنری نشانگر صحنه­هایی از شام آخر عیسی و شاگردان است. نقاشی بر اساس کتاب یوحنا، باب ۱۳ آیه ۲۱ است؛ آنجا که مسیح می­گوید که یکی از ۱۲ شاگرد به وی خیانت خواهد کرد. این نقاشی دارای۴۶۰ سانتی­متر ارتفاع و ۸۸۰ سانتیمتر پهنا است. داوینچی سه سال تمام بر روی آن کار می­کرد و سرانجام آنرا در سال ۱۴۹۸ تکمیل کرد. این نقاشی در قسمت فوقانی دیوار ترسیم شد. بیشتر روزها هنگامی که داوینچی برای نقاشی با وسایلش بالای نردبان می­رفت تا هنگامی که رنگ­های همراهش به اتمام نرسیده بود پایین نمی­آمد. گاهی تا سه شبانه روز بدون آنکه حتی برای خوردن و آشامیدن  کار را تعطیل کند لاینقطع نقاشی می­کرد.

لئوناردو داوینچی، از فن ژرفا نمایی (پرسپکتیو یک نقطه) به منظور جلب توجه بیننده به چهره مسیح در این نقاشی استفاده کرد. در پس زمینه سه پنجره ترسیم شده است که نورپردازی صحنه از طریق این سه منبع نوری تامین می­شود. بزرگترین پنجره دقیقاً پشت سر عیسی مسیح قرار گرفته است، به این ترتیب در پشت سر عیسی مسیح که در کانون تصویر قرار گرفته است هاله­ای از نور دیده می­شود. شخصیت­های تابلو شام آخر داوینچی از راست به چپ شمعون پطرس، یهودا، متی، فیلیپس، یعقوب، توما، عیسی‌مسیح، یوحنا، یهودا اسخریوطی، شمعون، آندریاس، یعقوب پسر حلفای و برتولما می­باشند. یهودا (نفر دوم با ریش سیاه در سمت راست مسیح) در این اثر تنها کسی است که با حالت تدافعی خودش را از مسیح دور می­کند (به حالت دست­های وی دقت کنید) و چهره وی در سایه قرار دارد. لئوناردو داوینچی هنگام کشیدن تابلو شام آخر می­بایست نیکی را به شکل مسیح و بدی را به شکل اسخریوطی تصویر می­کرد. کار را نیمه تمام رها کرد تا مدل­های آرمانیش را پیدا کند. روزی در یک مراسم همسرایی، تصویر کامل مسیح را در چهره یکی از آن جوانان گروه همسرا یافت. جوان را به کارگاهش دعوت کرد و از چهره­اش اتودها و طرح­هایی برداشت. سه سال گذشت. تابلو شام آخر تقریبا تمام شده بود، اما داوینچی هنوز برای یهودا اسخریوطی مدل مناسبی پیدا نکرده بود. کاردینال مسئول کلیسا کم کم به او فشار می­آورد که نقاشی دیواری را زودتر تمام کند. نقاش پس از روزها جستجو جوان شکسته و ژنده پوش و مستی را در جوی آبی یافت. به زحمت از دستیارانش خواست تا او را در کلیسا بیاورند. چون دیگر فرصتی برای طرح برداشتن نداشت. گدا را که درست نمی­دانست چه خبر است به کلیسا آوردند؛ دستیاران او را سر پا نگه­اش داشتند و در همان وضع داوینچی از خطوط بی تقوایی، گناه و خودپرستی که به خوبی بر آن چهره نقش بسته بودند، نسخه برداری کرد. وقتی کارش تمام شد، گدا که دیگر مستی کمی از سرش بریده بود، چشم­هایش را باز کرد و نقاشی پیش رویش را دید و با آمیزه­ای از شگفتی و اندوه گفت: من این تابلو را قبلاً دیده­ام! داوینچی با تعجب پرسید: کی؟ سه سال قبل پیش از آن که همه چیزم را از دست بدهم. موقعی که در یک گروه همسرایی آواز می­خواندم زندگی پر رویایی داشتم و هنرمندی از من دعوت کرد تا مدل نقاشی چهره عیسی شوم.

از دیگر نقاشی­های مذهبی و پر مفهوم داوینچی تابلوی بشارت را می­توان نام برد. این تابلو فرشته را نشان می­دهد که به او اعلام می­کند پسری به دنیا خواهد آورد که نامش عمانوئیل (خدا با ماست) خواهد بود، کسی که «پسر خدای متعال» نامیده می­شود. فرشته به مریم که از بچه­دار شدنش در حالی که باکره است تعجب کرده پاسخ می­دهد: «روح‌القدس بر تو خواهد آمد.» این بود چکیده­ای از هنر و استعداد یکی از هنرمندان همیشه بنام تاریخ که بعد از قرن­ها هنوز هنر و دانش‌اش قابل ستایش است. امید به آنکه روزی بتوانیم از استعدادهای نهفته در درونمان برای پیشبرد هر چه بهتر و مسلم‌تر این حقیقت زیبا که همانا شناساندن خداوند محبت به جهان است قدمی هر چند کوچک برداریم، آمین.

در پایان بد نیست که با سخن ارزشمند این هنرمند عزیز به این مقاله خاتمه بدهیم.

سبب اندوه است که اشخاص در حد میانه نیز به حواس خود توجه نمی­کنند؛­ نگاه می­کنند، ولی نمی­بینند؛ گوش می­دهند، ولی نمی­شنوند؛ لمس می­کنند، ولی احساس نمی­کنند؛ غذا می­خورند، ولی مزه آن را حس نمی­کنند…