«جوان را در رفتن به راهی که در خور اوست تربیت کن، که تا پیری هم از آن منحرف نخواهد شد.» (امثال ۲۲-۶)
سلام به خوانندگان مجله اسمیرنا
در این صفحه از مجله مربوط به سبک زندگی و سلامتی در بدن به اختلال تمرکز یا ADHD می‌پردازیم. با وجودی که در چندین شماره از این مجله نوشته بودیم این ماه نیز لازم دانستیم با وجود بیماری کرونا و خانواده‌هایی که با وجود قرنطینه بیشتر در کنار هم هستند، خصوصاً پدر خانواده که وقت بیشتری را نسبت به گذشته می‌بایست در خانه بگذراند و فرزندانی که دچار ADHD هستند و پر از جنب‌ و جوش و هیجان می‌باشند و نمی‌توانند در محیط بیرون از خانه قرار بگیرند با مشارکت هم بتوانند برای یکدیگر کمک باشند. امروزه بسیاری از مادران و پدران از جنب و جوش بسیار زیاد کودکانشان که مدام در حال حرکت و فعالیت می‌باشند و نوعی بی‌قراری و ناآرامی را در آنها می‌بینند، و حتی از نداشتن تمرکز حواس و ضعف و ناتوانی در درس‌ها نیز شکایت می‌کنند، علت آن را نمی‌دانند و کودکان خود را مورد سرزنش قرار می‌دهند و این گاهاً نیز به کتک زدن کودک منجر می‌شود و یا آن‌ها را تهدید می‌کنند. این اختلال تمرکز را ADHD یا بیش فعالی می‌نامند. علت به وجود آمدن این بیش‌فعالی احتمالاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است و برخی عملکردهای مغز آنها دچار اختلال است. برای مثال حافظه آنها قوی نیست و خیلی زود حواسشان پرت شده و قادر به کنترل برخی رفتارهای خود نیستند و سرعت پردازش مفاهیم در مغز آنها پایین است. این گونه کودکان در انجام تکالیف گوناگون از جمله تکالیف مدرسه با مشکل روبرو می‌شوند. کارهایی که از آنها می‌خواهید انجام دهند به طور کامل و دقیق انجام نمی‌دهند، اموری مثل نظافت اتاق‌شان و مرتب کردن آن برایشان مشکل است؛ البته این به دلیل بی‌حالی و کسلی آنها نیست اتفاقاً برعکس آنها پر انرژی هستند.
یکی از دلایل عدم تمرکز آنها همین انرژی زیادی است که دارند. با تمرین‌های شناختی، تلاش، تغییر و سبک و روش زندگی آنها این علایم در فرزندان مبتلا کاهش می‌یابد و به نزدیک شدن مغز او به حالت عادی کمک می‌کند. احتمالاً این کودکان در قسمت مربوط به توجه و تمرکز در مغز دچار نقص جزئی هستند. یکی از دلایل بروز این اختلالات می‌تواند سیگار کشیدن و مصرف الکل در دوران بارداری مادر باشد یا استرس در دوران بارداری نیز به این مسئله می‌تواند ارتباط داشته باشد، یا حتی آلودگی هوا، مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود ماشین‌ها و غذاهای محتوی مواد افزودنی مثل شیرین کننده‌های مصنوعی و یا رنگ دهنده‌های خوراکی و یا حتی مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در بعضی مواد غذایی وجود دارد نیز در این امر سهیم باشند. این افراد در اثر بی‌توجهی ممکن است در آینده به افسردگی مبتلا شوند و یا در نوجوانی رفتارهای ضد اجتماعی و گاه بزهکارانه داشته باشند. بنابراین به خانواده توصیه می‌شود که برای معالجه فرزندان خود اقدام کنند؛ این بیماری در دوران مدرسه بیشتر شده زیرا کودک تمرکز کافی برای گوش دادن به درس نداشته و مدام برای بیرون رفتن از کلاس اجازه خواسته و او نمی‌تواند روی صندلی آرام بنشیند، این کودکان پرحرف هستند و مدام در موقع درس با دوستان خود حرف زده و مشکل به وجود می‌آورند. امروزه دانشمندان به وجود عنصری به نام نوروپلاستی‌سیتی در مغز پی برده‌اند که این عنصر به مغز اجازه می‌دهد سلول‌های اضافی تولید کند و یا عملکرد برخی سلول‌ها را اصلاح کند. اما نکته جالب توجه این است که با تمرینات شناختی می‌توان تغییرات دلخواه را در مغز ایجاد کند. این تغییرات نه تنها عملکرد مغز را در بر می‌گیرد بلکه حتی می‌توانند در شکل ظاهری مغز نیز تفاوت ایجاد کند، به همین دلیل والدین امیدوار باشند برای بهبود علایم و در دعا تلاش خود را نیز انجام دهند. بیش فعالی یا اختلال تمرکز در کودکان بالای سه سال است و اغلب والدین، معلمان و مراقبین مهد کودک‌ها و مراکز بهداشتی با کمی دقت می‌توانند علائم بیش فعالی کودکان را شناسایی کنند. مشکل بیش‌فعالی با کمبود توجه و تمرکز بی‌توجهی، ناآرامی، کاهش بازدهی در مدرسه و مشکلات اخلاقی و رفتاری مشخص می‌شود. این کودکان مبتلا به کمبود توجه و تمرکز از نظر تغذیه و رشد جسمی نیز دچار مشکل هستند؛ علائم کودکان مبتلا، حواس‌پرتی، منفی‌گرایی، لجبازی، عدم ثبات عاطفی و هیجان‌پذیری است.
اگر این علایم به مدت ۶ ماه ادامه داشته باشد بیماری بیش فعالی کودکان تشخیص داده می‌شود. پزشک لازم است با این علائم و تشخیص آن آشنایی کامل داشته باشد. در گذشته خیلی از این کودکان به دلیل بی‌توجهی به کارهای آنها از ادامه تحصیل کنارگذاشته می‌شدند، در حالی که با مشورت با یک پزشک روانشناس و یا متخصص کودکان می‌توان به این کودکان کمک کرد تا کنار همسالان خود به فعالیت ادامه دهند. بیش فعالی و یا اختلال تمرکز حدود ۸ تا ۱۰ درصد کودکان را مبتلا می‌سازد. این مشکل در پسران شایع‌تر از دختران است و قبل از دوران مدرسه شروع می‌شود . بیش فعالی یکی از جدی‌ترین و شایع‌ترین مشکلات رایج در سنین کودکی و نوجوانی است که سالانه حدود سه میلیون کودک در سراسر جهان برای حل این مشکل نزد پزشک مراجعه می‌کنند. والدین دقت کنند تا این نشانه‌ها در مدت طولانی اگر مشاهده شد (بیش از ۶ ماه) با متخصصین مشورت کنند. پدر و مادر باید بدانند رفتار کودک مربوط به یک اختلال است و از روی قصد نیست! هر چقدر آگاهی شما بیشتر باشد به کودکان نیز بهتر می‌توان کمک کرد.

چگونه عمل کنیم و تشخیص دهیم؟
اگر به کودکِ خود کاری را می‌دهید تا آن را به انجام رساند و او این کار را نکرد دلیل بر بی‌توجهی او ندانید، مطمئن شوید که او حرف شما را درک کرده یا نه؛ دستورات شما باید با جملاتی روشن و واضح گفته شود به همین دلیل با هم یکبار دیگر دستورات را مرور کنید تا بفهمید او درک کرده یا نه! ابتدا کودک را به اسم صدا کرده و وقتی توجه به سمت شما جلب شد، دقیقاً خواسته خودتان را بیان کنید. بطور مثالً اینگونه عمل کنید: اسم او را صدا کنید و بگویید کنار من بایست و دست به هیچ چیز نزن، فقط به جمله پسر خوبی باش اکتفا نکنید چون ممکن است دقیقاً متوجه نشود که چه کاری را نباید انجام دهد و در نهایت پیامد عدم اطاعت را به وی تذکر بدهید و نسبت به گفته خود همیشه ثابت و ثبات عمل داشته باشید.
موثرترین راه برای آموزش رفتار خوب، شکل دادن رفتار با تحسین است. به کودک خود بگویید که کدام صفات او را می‌پسندید؛ در روز چندین بار در جاهای مناسب او را تحسین کنید. نسبت به سن کودک او را تحسین کنید. با در آغوش گرفتن، بوسیدن، نوازش کردن و با کلمات مهرآمیز می‌توان او را تحسین کرد .بعد از مدتی کودک از جملات تکراری خسته شده پس در تحسین کردن از تنوع استفاده کنید. هیچ‌وقت کودک بیش فعال را با کودکان دیگر مقایسه نکنید .روزانه ۱۵ تا ۲۰ دقیقه با کودکان وقت بگذرانید و حق انتخاب در فعالیت یا تکلیف را به او بدهید. مانند یک مدیر و رهبری خوش‌اخلاق باشید زیرا در حال کمک کردن به فردی هستید که سطح ذهنی‌اش پائین است .با معلم او همکاری و مشارکت داشته باشید تا در کلاس درس هم چنین رفتاری داشته باشد. در ساعات آخر کلاس عملکرد فرزندتان را در طول روز از معلم جویا شوید و ارزیابی فرزندانتان را از معلمش بطلبید و این ارزیابی را برای بهتر شدن عملکرد وی به کودک انتقال دهید. سبکی تازه به زندگی آنها بدهید.

جدول‌ها و پازل‌های تصویری
شاید به نظر ساده بیایند اما جدول‌ها و پازل‌های تصویری یکی از بهترین ابزارهای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال هستند. جدول ترتیب حروف، چیدن صحیح آنها را به کودک آموزش می‌دهد در حالی که پازل‌های تصویری که برای پیدا کردن هر تکه مناسب باید توجه و تمرکز زیادی به خرج داد تمرکز و توجه او را افزایش می‌دهند. برای تمرین این تکنیک از کودک بخواهید روی صندلی بنشیند و تکان نخورد، سپس خودتان مدت زمانی را که کودک می‌تواند بدون تکان خوردن بر روی صندلی بنشیند اندازه‌گیری کنید. نشستن بی‌حرکت کودک بر روی یک صندلی یک عمل فیزیکی است که به بدن او مربوط می‌شود امّا این سکوت می‌تواند به مرور در ذهن فعالیت‌های ذهنی او نیز تاثیرگذار باشد. با انجام این کار ارتباطات عصبی مغز و بدن تقویت می‌شود و خود کنترلی کودک افزایش می‌یابد. برای مشاهده نتایج، این تکنیک می‌باید چندین بار تکرار شود. هر بار مدت زمان نشستن کودک را افزایش دهید. بازی‌های فکری به افزایش دقت و توجه او کمک می‌کند. این بازی ها جذاب هستند و کودک اشتیاق زیادی از خود برای آن نشان می‌دهد و بدون اینکه خود بفهمد با این بازی حافظه خود را تقویت می‌کند. بازی‌های فکری باعث تقویت چرخ‌های تفکر در ذهن شده و به مرور عملکرد ذهن بهبود می‌یابد. در بازی‌های فکری به سن کودک توجه داشته باشید، بازی‌های سخت نه تنها تاثیر مثبتی نخواهد داشت بلکه باعث دل‌زدگی و ناامیدی او خواهد شد. کودک به تنهایی نمی‌تواند این بازی‌ها را انجام دهد پس لازم است برای نتیجه بهتر شما به عنوان راهنما کنار او باشید تا اگر لازم شد او را کمک کنید. این تمرینات نه تنها به تقویت قوای ذهنی او کمک می‌کند بلکه باعث بهبود روابط او با شما نیز خواهد شد. همه این تمرین‌ها برای کمک به کودکان ADHD خوب است اما گاهاً مراجعه به یک متخصص کودکان نیز برای کمک به او نیاز است و البته قبل از هر چیز به یاد داشته باشید که خداوند قادر مطلق است و آگاه از گذشته و آینده کودک شما، پس بهتر است در هر قدمی از او مشورت بگیرید و در دعا برای بهبود وضعیت فرزند، خانواده و خودتان نیز گام بردارید.